Түркиянын тышкы иштер министри Хакан Фидан ишемби күнү Сирияда SDF деген ат менен иш алып барган ПКК/YPG террордук уюмун Сирия армиясына интеграциялоо аракеттерин сынга алып, топтун жалгыз максаты Түркияны бутага алуу экенин айтты.
Фидан Катардын Доха шаарында өткөн 23-Доха форумунда «Newsmaker Interview» сессиясында The Guardian гезитинин дипломатиялык редактору Патрик Винтурдун суроолоруна жооп берди.
«Биз SDF ПККнын бир бөлүгү экенин жана SDFтин ичинде чындыгында Түркияга каршы гана жайгашкан айрым элементтер бар экенин билебиз. Биринчиден, биз SDFтин ичиндеги сириялык эмес элементтердин - ирактык, ирандык жана түрк тектүү элементтердин тез арада чыгып кетишин талап кылабыз», - деди Фидан.
Ал Сирия Түркия үчүн ар дайым өтө маанилүү өлкө болуп келгенин белгилеп; Сириядагы же Ирактагы ар кандай өнүгүү Түркияда дароо сезилерин айтты.
Ал Түркиянын кызыкчылыктарына жана коопсуздугуна каршы коюлган бардык мүмкүнчүлүктөр жана бөлүктөр алынып салынышы керектигин кошумчалады.
Фидан Түркия жүктүн бир бөлүгүн көтөрө аларын, бирок Сириядагы гуманитардык трагедия чыдагыс болуп калганын, бул президент Эрдогандын Асад режиминен качып кеткен миллиондогон адамдардын өлкөгө кирүүсүнө мүмкүндүк берген ачык эшик саясатын кабыл алышына алып келгенин билдирди.
Фидан Иран менен Орусия Сирия режимин катуу колдогонун, 2016–2017-жылдар өтө оор болгонун жана Сирия оппозициясына эл аралык колдоо убакыттын өтүшү менен азайганын билдирип, натыйжада, АКШ жана Батыш ПККны колдоого өтүп, Түркия менен Катарды негизинен обочолонтуп койгонун кошумчалады.
Хакан Фидан Анкара да, Дамаск да SDFке өз күтүүлөрүн дайыма билдирип келгенин айтып, топ жана Сирия өкмөтү өз алдынча чечим кабыл ала аларын, бул чечим Дамасктын каалоосу боюнча болоорун кошумчалады.
Ал SDFтин режим менен сүйлөшүүлөрү он миңдеген согушкерлерди бириктирүү аракетинен улам татаалдашып кеткенин жана бул процесс жакшы ниетти жана биргелешкен көз карашты талап кылаарын баса белгиледи.
Фидан эгер SDF иш жүзүндө чара көрбөстөн, эл аралык коомчулук менен байланышта көрүнүү үчүн символикалык процессти гана жүргүзсө, ал ишенимдүү болбой турганын жана Түркия эки тараптан тең чын жүрөктөн берилгендикти күтөрүн айтты.
Түркия Палестинаны толук колдоого, анын ичинде ЭТКны жайгаштырууга даяр
Фидан айрым партиялар Түркиянын ЭТКнын (Эл аралык турукташтыруу күчтөрүнүн) курамына киришин каалаарын, анткени «алар биз лидерлик ролду аткарып, аларга өз элинин көбүрөөк легитимдүүлүгүн жана колдоосун алууга жардам бере аларыбызды билишет» деп билдирди.
Ал Түркия бул маселе боюнча Индонезия, Азербайжан жана башка бир катар мусулман жана араб өлкөлөрү менен тыгыз кызматташып жатканын кошумчалады.
Фидан Түркия Палестинага ар кандай колдоо көрсөтүүгө, анын ичинде ЭТКга аскерлерди жөнөтүүгө даяр экенин баса белгиледи, бирок тиешелүү тараптардын позициясы, мамилеси жана макулдашууга баруусу чечүүчү болорун айтты.
Ал ошондой эле АКШнын президенти Трамптын бул процесске катышуусунун зарылдыгын баса белгилеп, анын Нетаньяху менен «жакшы жолугушуу» өткөрүшүн күтөрүн айтты, анткени АКШ Жакынкы Чыгыштагы тынчтык аракеттериндеги алдыңкы актер.
«Израилдин ок атышууну токтотууну бузуулары учурда сүрөттөөгө мүмкүн болбогон деңгээлде. Жана бардык көрсөткүчтөр процесстин токтоп калуу коркунучунда турганын көрсөтүп турат», - деди ал.
Фидан миңдеген палестиналык туткундар системалуу түрдө Израилдин кыйноолоруна дуушар болуп жатканын айтып, эл аралык аракеттерди көрүүгө чакырды.
Ал дүйнөлүк нааразычылык акциялары жана Палестинаны кеңири таануу аркылуу кысым күчөп жатканын белгиледи, бирок зомбулук күчөп баратканын жана Нетаньяху Израилдин келечегине узак мөөнөттүү зыян келтирип жатканын эскертти.
Ал Эл аралык турукташтыруу күчтөрүнүн артыкчылыгы «баарынан мурда палестиналыктар менен израилдиктер ортосундагы согушту токтотуу» экенин жана ЭТК «чек арадагы израилдиктер менен палестиналыктарды бөлүп» жана андан аркы чабуулдардын алдын алуу үчүн зарыл экенин баса белгиледи.
Ал тынчтык планында Газанын коопсуздугу, полициясы жана администрациясы боюнча өзүнчө жоболор камтылгандыктан, күчтөн «Израилдин коопсуздук күчтөрү аткарбаган милдеттерди» аткаруу күтүлбөшү керектигин билдирди.
Ал чек ара бекемделгенден кийин Газанын ичиндеги башка маселелерди чечүүгө болорун айтып, «Израиль Газага коркунуч келтирбеши керек, ал эми Газа Израилге эч кандай коркунуч келтирбеши керек» деп баса белгиледи.
Фидан Газанын полиция күчтөрүн жана Палестина бийлигин кайра жандандыруу жана тынчтык комитетинин натыйжалуу иштешин камсыз кылуу зарылдыгын баса белгиледи.
Ал куралсызданууну шашылыш токтотууга каршы экенин эскертип, «Бул процессте биринчи кезекте жасала турган нерсе... биз реалдуу болушубуз керек»,-деди.
Министр ЭТК чек арада жайгаштырылышы керектигин, палестиналык күчтөр акырындык менен полицияны жана башкарууну колго алышы керектигин жана кадимки жашоону калыбына келтирүү үчүн жардам эркин агылып турушу керектигин билдирди.
Ал Израиль менен Нетаньяхуга кийлигишпөө палестиналыктарды Газадан чыгарууга мажбурлоо коркунучун жаратаарын белгилеп, ЭТК Хамастан көз карандысыз полиция күчү катары иштей турганын белгиледи.
Ал Катар, Египет, Түркия жана Араб Лигасынын жана Ислам Кызматташтык Уюмунун башка мүчөлөрү тынчтык планын ишке ашыруу үчүн жооптуу болорун жана эч бир палестиналык топтун андан четтеп кетишине жол берилбей турганын кошумчалады.
Фидан Трамптын атайын өкүлү Стив Виткофф жана АКШнын мамлекеттик катчысы Марко Рубио менен сүйлөшүүлөрдү жүргүзгөнүн билдирди. Ал Вашингтон Газа маселесинин олуттуулугун түшүнөрүн жана процесстин жүрүшүн камсыз кылуу үчүн тез арада чара көрүшү керектигин айтты. Ал ХАМАС дээрлик бардык талаптарды аткарганын, бир гана барымтадагы адамдын сөөгү жок экенин кошумчалады.
Фидан ошондой эле Түркия, Катар жана Египет 10-октябрдагы ок атышууну токтотуу келишимине биргелешип кол койгонун жана Анкара кепил катары кызмат кылууга даяр экенин белгиледи.
Соода жолдорун бутага алуу Орусия менен Украинанын ортосундагы согушту күчөтүү коркунучун жаратат
Фидан Кара деңиздеги эл аралык суулардагы кемелерге кол салуулар боюнча Украина жана Орусия менен сүйлөшкөндөрүн айтып, бул маселе өтө сезимтал экенин жана соода жолдорун бутага алуу согуштун аймактык жана ыкмалык жактан күчөшүнө коркунуч келтирерин кошумчалады.
АКШнын улуттук коопсуздук стратегиясында европалык мүчөлөрү азыраак болгон келечектеги НАТОго шилтеме жасоого комментарий берип, ал альянстын ичиндеги Европа Биримдигине жана Европа Биримдигине кирбеген мүчөлөргө байланыштуу талаш-тартыштар көптөн бери уланып келе жатканын жана Европанын өзүнүн коопсуздук архитектурасын түзүү аракеттери ушул талаш-тартыштан келип чыгып жатканын, ал эми НАТО бул алкакты буга чейин эле камсыз кылып жатканын кошумчалады.
Фидан Катар Доха форумунда глобалдык ортомчуга айланганын жана дүйнө жүзүндөгү чыр-чатактарды чечүүдө маанилүү ролду ойногонун билдирди.
Ал форумдун аймактык маселелерди, айрыкча Палестина жана Сирия маселелерин чечүүдөгү маанисин баса белгилеп, Түркия менен Катардын ортосундагы күчтүү жана кеңейип жаткан көп тармактуу өнөктөштүктү жогору баалады.
