Фидан: «Германиянын колдоосу Түркиянын Европа Биримдигине мүчөлүк процессинде маанилүү»
Тышкы иштер министри Хакан Фидан ЕБнин коргонуу күн тартибиндеги өзгөрүүлөрдү жана Түркиянын Европадагы экономикалык таасиринин өсүп жатканын белгилеп, Берлиндин колдоосу Анкаранын ЕБге мүчөлүгүндө «жаңы прогресске» алып келиши мүмкүн деп билдирди.
Түркиянын тышкы иштер министри Хакан Фидан ушул жумуда Германия канцлери айткан пикирлерге таянып, Анкаранын Европага кошулуу аракетинде жакында «жаңы прогресс» болушу ыктымал деп ишенерин шаршемби күнү билдирди.
A News каналындагы түз эфирде сүйлөгөн Фидан Фридрих Мерцтин Түркиянын Евробиримдикке мүчөлүгүн колдогон сөздөрүн жактырганын, бул «саясий эрктин маанилүү жаңыланышы» экенин айтты.
«Мен бул мезгилде Евробиримдик менен жаңы прогресс болот деп ойлойм», — деди ал, анан кошумчалап: «Германия канцлеринин Анкарада ачыкча Германия Түркияны Евробиримдикке каалайт деп билдириши саясий эрктин маанилүү жаңыланышы. Бул Германиядан чыгышы маанилүү жана биз муну баалайбыз»,-деди.
Түркиянын кошулуу процесси тууралуу суроого жооп берген Фидан Анкара менен Брюсселдин «жаңы шарттар жана психология» алкагында иш алып баратканын, жаңы каражаттар жана саясаттар талап кылынып жатканын айтты.
Ал 2023-жылдын май айындагы кайра шайлоодон кийин президент Режеп Таййип Эрдогандын позициясы бул жараяндын негизги түртүүчү күчү болгонун белгиледи.
Фидан:«Шайлоодон кийин президент мага бул иш боюнча максималдуу аракет күтүлгөнүн ачык айтты», — деди жана бул Евробиримдик саясаты боюнча түз тапшырма болуп эсептелерин белгиледи.
Евробиримдиктин коргонуу өнөр жайы
Фидан ошондой эле Евробиримдиктин коопсуздук жана коргоо приоритеттериндеги акыркы өзгөрүүлөрдү талкуулады.
Ал Евробиримдиктин коопсуздук архитектурасын кайра түзүү аракети блоктун коргоо өнөр жайын жандандырууга чоң басым жасап жатканын белгиледи.
Бул приоритет Орусия менен Украина арасындагы согуштан кийин кыймылга келгенин, андан соң Трамп администрациясы маалында да ылдамдаганын айтты.
Фидан Евробиримдик коргонуу мүмкүнчүлүктөрүн колдоого алуу үчүн мүчө мамлекеттер кире ала турган биргелешкен 150 миллиард евролук (174 миллиард доллардан ашык) төмөн пайыздуу фонд түзүүнү пландап жатканын маалымдады.
Ал ошондой эле блок каржылык эрежелердин алкагында карыз алуу чектерин көтөрүп, кошумча 800 миллиард евролук (930 миллиард доллар) фонд түзгөнүн белгилеп, муну «келечектен акча алып келүү аркылуу азыркы күндү сактоо механизми» деп мүнөздөдү.
Талапкер өлкөлөргө колдонулуучу механизмдерге токтолуп жатып Фидан айрым каражаттарга Евробиримдиктин мүчөлөрүнүн бекитүүсү талап кылынарын айтты. «Бул жерде Греция жана Кипр Рум Башкаруучулугунун себебинен Түркия үчүн кээ бир кыйынчылыктар жаралышы мүмкүн», — деди ал.
Ошентсе да ал, ири 800 миллиард евролук фонд менен бирге түркиялык фирмалардын Евробиримдик ичинде жаңы компаниялар жана биргелешкен ишканаларды түзүү санынын өсүп жатканы Түркияга блоктун каржылык инструменттеринен пайда алуу мүмкүндүгүн берет деп белгиледи.
“Түркиялык компаниялардын жаңы фирмалар жана өнөктөштүктөр аркылуу Евробиримдиктеги өсүп жаткан катышуусу бул каражаттарды жакшыраак пайдаланууга шарт түзөт”, — деди ал.
Ал Анкара Евробиримдик менен гана эмес, чыгыштагы, түндүктөгү жана Жер Ортолук деңиз боюнча өнөктөштөрү менен да байлык негизиндеги кызматташууну курууну көздөйт деп белгиледи.
Фидан Евробиримдик супраулуттук уюмга айланууну жеңгенин, бирок «цивилизациялык деңгээлди ашып өтүүчү уюмга» айлана албаганын айтты.
Түркиянын жетишкендиктерине токтолгон Фидан Түркия негизинен чоң Евробиримдик фонддорун албай эле ири инфраструктура, энергетика, коргоо, саламаттык сактоо, байланыш жана билим берүү инвестицияларын ишке ашырганын кошумчалады.
Тышкы иштер министри Фидан:«Түркияда азыр бир катар европалык өлкөлөрдүн стандарттарынан өйдө инфраструктура бар жана калкы 90 миллионго жакындап калды», — деди.
Кипр түрктөрү экинчи сорттогу статусту кабыл алышпайт
Фидан ошондой эле Кипр маселесине токтолуп, Анкара Кипр түрктөрүнүн тең суверендүүлүк укуктарын коргоону улантарын баса белгиледи.
«Алар экинчи сорттогу статуска макул болушпайт, биз да кепилдик берүүчү мамлекет катары макул болбойбуз», — деди ал, эки мамлекеттүү моделдин эң реалдуу жана туруктуу формула экенин кошумчалап.
Ал жакында Түркияга болгон сапарынын алкагында Түндүк Кипр Түрк Республикасынын (ТКТР) президенти Туфан Эрхурман менен жолукту жана алар тышкы саясат, билдирүүлөр жана биргелешкен аракеттер боюнча координацияны күчөтүүнү талкуулашканын айтты.
Фидан:«Бул натыйжалуу жолугушуу болду жана биз координацияланган жана гармониялуу деңгээлде иштейбиз деп ишенем», — деди.
Фидан Евробиримдикти «Кипр рум маселесин өз системасына импорттоо» боюнча сындады жана блоктун чечим кабыл алуу эрежелери бузулгандыктан ички тыгындардын кайталанышына алып келгенин билдирди.
Ал Евробиримдик азыр бир нече негизги маселелер боюнча, анын ичинде Түркияга тиешелүү маселелерде чечим кабыл ала албай жатканы үчүн бир добуштуктан квалификациялуу көпчүлүктүн добуш берүү форматына өтүүнү көздөп жатканын белгиледи.