Рохинжа мусулмандары Бириккен Улуттар Уюмунун (БУУ) жогорку деңгээлдеги биринчи жыйынында эл аралык коомчулуктан Мьянмадагы массалык өлтүрүүлөрдү токтотууга жана куугунтукка алынган бул топтун кадимки жашоого кайтып келишине жардам берүүнү суранды.

“Бул Мьянма үчүн тарыхый учур, бирок бул өтө кечигип калды,” - деди Рохинжа тектүү “Аялдардын тынчтык тармагы-Мьянма” уюмунун негиздөөчүсү жана аткаруучу директору Вай Вай Ну БУУнун Башкы Ассамблеясынын залында чогулган 193 мүчө өлкөнүн министрлери жана элчилерине кайрылып.

Ал Рохинжа жана башка азчылыктар Мьянмада ондогон жылдар бою көчүрүлүп, басмырланып жана зомбулукка кабылып келгенин, бирок геноциддин курмандыктары деп табылганына карабай эч кандай чара көрүлбөгөнүн айтты. “Бул цикл бүгүн токтошу керек,” - деди Вай Вай Ну.

Буддисттер басымдуулук кылган Мьянмадагы рохинжа мусулмандарын “Бенгалдар” деп атап, аларды Бангладештен келгендер деп эсептеп келет, бирок алардын үй-бүлөлөрү бул өлкөдө муундар бою жашап келишкен. 1982-жылдан бери дээрлик баары жарандыктан ажыратылган.

2017-жылдын август айында Рохинжа козголоңчу тобунун Мьянма коопсуздук күчтөрүнө кол салуусунан кийин аскерлердин катаал операциясы башталып, кеминде 740000 рохинжа мусулманы Бангладешке качууга аргасыз болгон. Аскерлер массалык зордуктоо, өлтүрүү жана айылдарды өрттөө менен айыпталып, эл аралык коомчулук, анын ичинде БУУ тарабынан этникалык тазалоо жана геноцид деп бааланган.

Мьянмада 2021-жылдын февраль айында аскерлер Аун Сан Су Чжи жетектеген шайланган өкмөттү кулатып, нааразылык акцияларын катаал басып салгандан бери зомбулук токтобой келет. Бул өлкө боюнча демократияны жактаган партизандар менен этникалык азчылыктардын куралдуу күчтөрүнүн кагылышууларына алып келди. Бул абал рохинжалар дагы деле жашаган батыштагы Ракхайн провинциясына да таасир этти, анда дагы эле он миңдеген кишилер лагерлерде жашап жатышат.

2022-жылы АКШ Мьянма аскерлери адамзатка каршы кылмыштар жана рохинжаларга карата геноцид жасаганын аныктаганын билдирди.

"Расизм менен аныкталган"

БУУнун качкындар боюнча башчысы Филиппо Гранди жакында Мьянмага барганын айтып, Бангладеш азыр 1.2 миллионго жакын Рохинжа качкындарын кабыл алганын билдирди. Ал эми 2024-жылы Ракхайнда аскерлер менен Аракан армиясынын ортосундагы согуш кайрадан тутангандыктан, кошуна өлкөгө дагы 150000 адам баш калкалоого аргасыз болгон.

Аракан армиясы, Ракхайн этникалык азчылыгынын автономияны көздөгөн куралдуу күчү, азыр Ракхайн штатынын дээрлик баарын көзөмөлдөйт, деп билдирди Гранди. Бирок рохинжалардын абалы жакшырган жок. Алар дагы эле басмырлоого, айылдарынын өрттөлүшүнө, жумуштан четтетүүгө, эркин жүрүүгө тыюу салууга, билим берүү жана саламаттыкты сактоо чектөөлөрүнө жана камакка алынуу коркунучуна туш болушууда.

“Алар мажбурлап иштетүүгө жана мажбурлап аскерге тартууга дуушар болушууда,” - деди Гранди. “Алардын жашоосу күн сайын расизм жана коркуу менен аныкталат.”

БУУнун Мьянма боюнча атайын өкүлү Жули Бишоп саясий кризисти чечүү боюнча эч кандай жылыш жок экенин, ок атышууну токтотуу, тынчтыкка жол же саясий чечим жок экенин айтты.

Өкмөт декабрдын аягында баштала турган шайлоолорго даярданып жатат, бирок БУУнун адам укуктары боюнча башчысы Волкер Тюрк бул шайлоолор элдин эркин чагылдырбай турганын жана туруктуу тынчтык үчүн негиз түзбөй турганын билдирди.

Шайлоо аскердик көзөмөл астында өтөт, рохинжалар жарандыктан ажыратылгандыктан добуш бере алышпайт, ал эми этникалык Ракхайн партиялары шайлоого катышуу укугунан ажыратылган.

Рохинжалардын "эң терең каалоосу"

Аракан Жаштар тынчтык тармагынын негиздөөчүсү Рофик Хусон Ассамблеяда сүйлөп жатып, ондогон жылдар бою куугунтукка карабай, рохинжалардын “эң терең каалоосу” өздөрүнүн ата-бабаларынын мекени Мьянмада тынчтыкта жана коопсуздукта жашоо экенин айтты.

“Бирок акыркы он жылдык биз үчүн эл аралык колдоосуз, эл аралык басымсыз бул мүмкүн эмес экенин көрсөттү,” - деди ал.

Ал Бангладеш менен чек арадагы Ракхайн провинциясынын түндүгүндө БУУнун көзөмөлүндөгү коопсуз аймак түзүүгө чакырды.

Рохинжа Студенттер тармагынын негиздөөчүсү Маунг Сауйеддолла, толкунданган үн менен сүйлөп, рохинжалар үчүн өз алдынчалык жана Ракхайнда эл аралык коргоо болбосо, туруктуу тынчтык болбой турганын айтты.

“БУУ рохинжаларды күчтөндүрүү үчүн ресурстарды мобилизациялашы керек,” - деди ал дүйнө лидерлерине кайрылып.

Жыйынды башкарган Башкы Ассамблеянын төрайымы Анналена Бербок, “Бүгүн бул башталыш гана, биз дагы көп аракет кылышыбыз керек,” - деп жыйынтыктады. Ал иш-аракетке багытталган кийинки кадамдарды убада кылды.