Тегерандын тез жүрүп жаткан өзөктүк программасы боюнча сүйлөшүүлөрдү кайра баштоо максатында Иран менен АКШ ишемби күнү Оманда жогорку деңгээлдеги сүйлөшүүлөрдү өткөрөт. АКШ президенти Дональд Трамп эгер келишимге жетишилбесе аскерий кийлигишүү менен коркутууда.

Ирандын маалымат каражаттары Иран менен АКШнын делегациялары Маскатка жеткенин жана сүйлөшүүлөрдүн алдында ирандыктар Оман бийликтери менен жолугушканын кабарлашты.

Иран делегациясын тышкы иштер министри Аббас Аракчи жетектесе, АКШ тараптан сүйлөшүүлөрдү Трамптын Жакынкы Чыгыш боюнча атайын өкүлү Стив Виткофф жетектейт.

Сүйлөшүүлөргө этият мамиле кылган Иран бул сүйлөшүүлөрдүн келишимге алып келер-келбешинен күмөн санайт. Иран өзөктүк программасын токтотпосо, аны бомбалайм деп коркуткан Трампка да Иран ишенбейт.

Эки тарап тең прогресске оң көз карашта болгону менен 20 жылдан ашуун убакыттан бери уланып келе жаткан талаш-тартышта дагы деле чоң айырмачылыктар бар. Кошумчалай кетсек, сүйлөшүүлөр Трамп талап кылгандай бетме-бет болобу же Иран каалагандай кыйыр түрдө болобу, азырынча макулдашууга жетише элек.

Сүйлөшүүлөрдө жылыш болгону тууралуу кандайдыр бир белги 2023-жылдан бери күчөгөн Газа менен Ливандагы согуштар, Иран менен Израилдин ортосундагы ракеталык чабуулдар, хуситтердин Кызыл деңиздеги чабуулдары жана Сирияда Башар Асаддын бийликтен кулатылганы менен шартталган чыңалууну басаңдата алат.

Бирок сүйлөшүүлөрдөгү кандайдыр бир ийгиликсиздик дүйнөдөгү мунай экспортунун чоң бөлүгүн түзгөн аймакта кеңири жаңжал чыгып кетүү коркунучун жаратышы мүмкүн. Тегеран АКШнын Иранга жасаган ар кандай аскерий чабуулуна катышкан америкалык базаларды жайгаштырган коңшу өлкөлөргө алардын «оор кесепеттери» болорун эскертти.

Ирандын расмий өкүлү Рейтер агенттигине Ислам Республикасынын татаал бийлик түзүмүндөгү негизги мамлекеттик маселелер боюнча акыркы сөздү айткан жогорку лидер Аятолла Али Хаменеи Аракчиге сүйлөшүүлөрдү жүргүзүү үчүн «толук ыйгарым укуктарды» бергенин билдирди.

«Өзөктүк маселе боюнча гана боло турган сүйлөшүүлөрдүн узактыгы АКШ тараптын олуттуулугуна жана жакшы ниетине жараша болот», - деди расмий өкүл. Расмий өкүл маселенин курчтугунан улам атын атабоону суранды.

Иран өзүнүн коргонуу жөндөмдүүлүгү, өзгөчө ракеталык программасы боюнча сүйлөшүүдөн баш тартты.

Ондогон жылдарга созулган келишпестик

Иран ар дайым өзүнүн өзөктүк программасы жалаң жарандык максаттар үчүн иштелип чыккан деп ырастап келгени менен, Батыш өлкөлөрү Иран атомдук бомба жасагысы келет деп эсептешет. 

Батыш өлкөлөрү Ирандын уранды байытуу боюнча иш-аракеттери жарандык программанын талаптарынан алда канча ашып түшүп, жарылуучу урандын запастарын согуш дүрмөттөрүндө колдонулган деңгээлге жакын түзгөнүн айтышат.

Февраль айынан бери Тегеранга каршы «максималдуу басым көрсөтүү» саясатын кайра баштаган Трамп 2018-жылы президенттик кызматтагы биринчи мөөнөтүндө Иран менен дүйнөнүн алты державасы ортосундагы 2015-жылы түзүлгөн өзөктүк келишимден баш тартып, Иранга оор санкцияларды киргизген.

Ошондон бери Ирандын өзөктүк программасы тездик менен өнүгүп, уранды 60% пайызга чейин байытты жана бул бомба жасоо үчүн керектүү деңгээлден техникалык жактан бир кадам алыс тазалыкка чейин жетти.

АКШнын мамлекеттик катчысы Марко Рубио бейшемби күнү сүйлөшүүлөр тынчтыкка алып келет деп үмүттөнөөрүн айтып: «Биз Иран эч качан өзөктүк куралга ээ болбой турганын ачык айттык жана бул сүйлөшүүлөргө алып келди деп ойлойм»,-деди.

Тегеран эртеси күнү Вашингтондун «азыркы орой сөздөрүнө» карабай, АКШга «чын жүрөктөн мүмкүнчүлүк» берип жатканын билдирди.

Вашингтондун өнөктөшү болгон Израиль Ирандын өзөктүк программасын экзистенциалдык коркунуч деп эсептейт жана эгер дипломатиялык аракеттер анын өзөктүк амбицияларын тизгиндей албаса, Иранга кол сала турганы менен көптөн бери коркутуп келген. 

Тегерандын Жакынкы Чыгыштагы таасири кескин түрдө азайды. Ирандын «Каршылык көрсөтүү огу» деп аталган аймактык союздаштары Израилдин Газаны басып алуусу жана декабрда Сирияда Башар Асаддын бийликтен кулатылышы менен же жок кылынды же оор соккуга учурады.

Бул каршылык көрсөтүү огуна Ливандагы Хизбулла, Йемендеги хуситтер жана Ирак менен Сириядагы ар кандай шиит куралдуу топтор кирет.