Көп жылдар бою Вашингтондун Африкадагы экономикалык таасири токтоп турат. Санкциялар, төмөн приоритеттүү саясий чаралар, тандалма мамилелер жана олку-солку инвестициялык көлөмдөр АКШнын бул аймакта финансы боюнча көп күчкө ээ болуусуна жол бербеди.
Ошондуктан, АКШ президенти Жо Байдендин Анголага жасай турган акыркы мүнөттөгү сапарынан кереметтерди күтүү туура болбойт. Бул сапар, Байдендин 2021-жылы кызматка киришкенден берки Африкага болгон биринчи сапары болмокчу.
Сапардын убактысы АКШнын артыкчылыктары тууралуу таасирдүү билдирүү берип: «Байден акыркы он жылда Сахаранын түштүгүндөгү Африкага сапар жасаган биринчи АКШ президенти болот.» деп айтылууда.
Ак үйдүн сапардан мурун жасаган билдирүүсүндө, «Президенттин Луандага болгон сапары... Америка Кошмо Штаттарынын Африкадагы өнөктөштөрүнө болгон туруктуу байланышын жана жалпы көйгөйлөрдү чечүү үчүн кызматташтык кылуунун АКШнын элине жана Африка континенти боюнча адамдарга кандай пайда алып келерин көрсөтөт», деп айтылды.
Байдендин сапардагы максаттарынын бири - Кытайдын Анголада жана анын тышында өсүп келе жаткан экономикалык таасирин чектөөгө аракет кылуу. Бирок Кытайдын олуттуу инвестициялары жана ар кандай өнүктүрүү сунуштары Вашингтондун бул мүмкүнчүлүктү бир нече жыл мурун жоготкондугун көрсөтүүдө.
Эки өлкө тең Африканын сейрек кездешүүчү минералдар менен камсыздоосуна жетүү үчүн атаандашууда. Кытай өзгөчө Африканын коммерциялык базарларын жана портторун пайдаланууну көздөйт, ал эми Вашингтондун бул аймактагы максаттары демократиялык артка чегинүүнү болтурбоо жана «максаты бирдей» аскердик жана соода өнөктөштүк тармагын сактоого багытталган.
Инвестициялык боштуктар
Вашингтон Африкада көп секторлуу инвестицияны илгерилетүүдөгү кыйынчылыктарга дайыма туш болууда.
Өнөр жайдан айыл чарбага, жашыл инвестициялардан энергетиканы каржылоого чейин Кытай Африканын келечектеги өнүгүү муктаждыктары үчүн негизги болгон тармактарга артыкчылык берүүнү улантууда. Кытай-Африка Кызматташтыгы боюнча Форум (FOCAC) сыяктуу платформалар Африканын каржылоо муктаждыктарын Кытайдын өнүгүү колдоосу менен шайкеш келтирүүдө маанилүү ролду ойноп, Пекинге өзүн Африканы модернизациялоонун пионери катары көрсөтүүгө жардам берди.
Бул учурда Байдендин администрациясынын экономикалык таасири жетишсиз болду. Энергетика тармагында Африкада кайра жаралуучу энергияга жетүү үчүн миллиондогон доллар жумшалганына карабастан, континенттин өсүп жаткан энергетикалык инвестициялык суроо-талаптарына салыштырмалуу инвестициянын көлөмү жетишсиз болду.
Кытай болсо жашыл энергетика долбоорлоруна миллиарддаган долларларды жумшап, Африканын кыска мөөнөттө өсүшүнө жардам берүү үчүн жеңилдетилген насыяларды колдонду. Вашингтон бир нече жылдан бери Кытайдын насыя жана кредит саясатын дароо сындап келгени менен, карызга баткан Африка экономикаларына түз чет элдик инвестициянын агымын көбөйтүүдө кыйынчлыкка дуушар болуп келет. Бул абал Африканы Кытайдын таасирине жакындатты.
Саясий белгисиздик
Саясий белгисиздиктер Кытай менен эффективдүү атаандаштыкты ого бетер татаалдаштырды. Байден шайлоого 40 гана күн калганда Анголага барат, бирок АКШнын мурдагы президенти Дональд Трамп ноябрда бийликке кайтып келиши дагы ыктымал. Мындай учурда Байден Африка саясатынын өзөгүн түзгөн 55 миллиард долларлык көп секторлуу инвестициялык планын 2025-жылга чейин ишке ашыра албашы мүмкүн. Бүгүнкү күнгө чейин бул сумманын болжол менен 44 миллиард доллары инвестицияга салынган.
Трамп 2016-жылы президент болуп турганда Африкага баруудан баш тартып, таза энергияны каржылоону жана Африкага дипломатиялык мамилени дайыма кемсинтип келген. Анын Африкага билдирүүсү айкын: «Африка тышкы саясаттын артыкчылыктуу багыты эмес». Ал эми Кытайдын экономикалык таасири мындай чектөөлөрдөн бошотулган.
Ушул айда Пекинде өткөн Кытай-Африка Кызматташтыгы боюнча Форум (FOCAC) лидерлеринин саммитинде Кытайдын төрагасы Си Цзиньпин кийинки үч жылда Африкага 51 миллиард долларга жакын каржылоону убада кылды, ошол эле учурда ырааттуу соода саясаты Кытайды Сахаранын түштүгүндөгү Африканын эң ири соода өнөктөшү кылды.
Африканын 53 өлкөсү менен тез-тез байланышкан Кытайдын континентте бир миллион жаңы жумуш орундарын түзүү сыяктуу маанилүү саясий максаттарга жетүү үчүн жакшы позицияда турат. Африканын Кытай менен экономикалык алакасынын масштабын эске алуу менен, Байден Пекиндин бул аймактагы негизги максаты «АКШнын Африканын элдери жана өкмөттөрү менен мамилесин бузуу» деген божомолдон баш тартышы керек.
Бул көз караш Кытайдын Африкада таасирин орнотуу аракеттерине жооп берүү каалоосун чагылдырат жана АКШ-Африка мамилесин өз контекстинде кароонун зарылдыгын көз жаздымда калтырууда.
Инфраструктура жана инвестиция боюнча глобалдык өнөктөштүк (PGII) жана Жибек жол демилгесин салыштыруу
Байдендин Луандага баруу чечими эсептелген кадам болчу.
Ангола АКШ колдогон Глобалдык инфраструктура жана инвестициялык өнөктөштүк (PGII) демилгесинин кол коюу долбоорлорунун бири Лобито коридорунун борбордук бөлүгү болуп саналат. Коридор Анголанын Лобито порту менен Конго Демократиялык Республикасы (КДР) жана Замбиянын ортосундагы темир жол байланыштарын бекемдөөгө багытталган жана Кытайдын Африкадагы «Бир алкак бир жол» демилгесине (BRI) каршы тең салмактоочу катары каралат.
Бирок, «Бир алкак бир жол» демилгесин чектөө аракеттери ийгиликтүү болгон жок.
Биринчиден, Байден Инфраструктура жана инвестиция боюнча глобалдык өнөктөштүктүн (PGII) алкагында кайсы өлкөлөр менен иштешээрин барган сайын тандай баштады. Анын администрациясы Ангола, Конго, Танзания жана Замбия менен консультацияларды биринчи орунга койгону менен, 52 африкалык өлкө «Бир алкак бир жол» демилгесине (BRI) активдүү катышып жатат.
PGIIнин аймактык жагымдуулугун жогорулатуу үчүн Байден Африканын Батыштын аракеттери тууралуу эскертүүлөрүн да чечиши керек. Анын ичинде Эритреяга, Түштүк Суданга, Суданга жана Зимбабвеге каршы алардын социалдык өнүгүүсүн колдоо максатында «узак мөөнөттүү санкцияларды» алып салуу талаптары бар.
Байдендин Африкага жасаган биринчи сапарын АКШнын өнүгүү приоритеттеринен четте калган өлкөлөргө бурганы акылга сыярлык болмок.
Талаштуу санкцияларга каршы конкреттүү позицияны кармануу Африка Биримдиги (АБ) мамлекеттеринин көбүрөөк ишенимине ээ болуп, Америка Кошмо Штаттарынын «Африка континентиндеги жалпы көйгөйлөрдү чечүүгө» олуттуу экенин көрсөтүү үчүн абдан маанилүү.
Aфрика Биримдиги (АБ) региондук өнүгүүнүн артыкчылыктарын жана экономикалык интеграциянын келечегин калыптандырууда чечүүчү роль ойнойт. Вашингтон ошондой эле экономика, азык-түлүк коопсуздугу, ден соолук, климат жана жакшы башкаруу боюнча АКШ-Африка кызматташтыгын тереңдетүү үчүн АБга көз каранды.
PGIIдин экинчи чектөөсү - континенттер аралык байланыш жана энергетикалык инфраструктура болуп саналат. Экөө тең обочологон түрдө ийгиликке жете албайт.
Вашингтон азыраак өнүккөн африкалык өлкөлөрдү PGIIнин аймактык энергетика жана глобалдык соода күн тартибинин борборуна коюшу керек. Лобито коридору эл аралык сооданы жана Анголанын порту аркылуу пайдалуу кендерге жетүүнү караштырса да, башка африкалык өлкөлөргө пайдалуу кендерди жеткирүү чынжырынан тышкары чектелген пайданы сунуштайт.
Бул абал PGII үчүн стратегиялык алсыздыкты билдирет, анткени анын транспорттук байланыштары Африкадагы маанилүү минералдарга жетүүгө багытталган.
Вашингтон «Бир алкак бир жол» демилгеси менен жогорку ылдамдыктагы темир жолдор, портторду өнүктүрүү, мультимодалдык транспорт тармактары жана энергияны өндүрүү инфраструктурасы сыяктуу чөйрөлөрдө атаандаштыкты кеңейтүүнү чечпесе, экономикалык таасирин өз пайдасына өзгөртүү жана Кытайдын стратегиялык өнөктөштөрүн өзүнүн орбитасына тартуусу кыйынга турат.
АКШнын Африкадагы көп секторлуу инвестицияларына жана инфраструктуралык сунуштарына чектөөлөрдү эске алганда Байдендин Анголага болгон сапары, Кытайдын таасирин күчөтүү аракеттерине таасир эте албайт.
Бул жөн гана бул ресурстарга бай мамлекетке баруу боюнча көптөн бери берилген убаданын аткарылышы жана өнүгүү боюнча кызматташуу бир нече африкалык өлкөлөр менен гана чектелүүдө.
