Вашингтондун Африкадагы экономикалык таасири көптөгөн жылдардан бери токтоп калган абалда. Санкциялар, саясий артыкчылыктар, жеткиликтүүлүктөгү тандоочулук жана ар түрдүү инвестиция көлөмүнөн улам АКШнын аймактагы финансылык таасири өтө төмөн.
Андыктан, АКШнын президенти Жо Байдендин 2021-жылы кызматка киришкенден бери биринчи жолу Анголага жасай турган сапарынан керемет күтпөшүбүз керек.
Сапардын убактысы АКШнын артыкчылыктары жөнүндө таң калыштуу билдирүү жөнөтөт: Байден дээрлик он жыл ичинде Сахаранын түштүгүндөгү Африкага барган биринчи АКШ мамлекет башчысы болот. Ак үйдүн билдирүүсүндө: "Президенттин Луандага сапары АКШнын африкалык өнөктөштөрүнө колдоосун баса белгилейт жана Америка эли менен Африка континентиндеги кыйынчылыктарды жеңүү үчүн кызматташуунун маанилүүлүгүн көрсөтөт", - деп айтылды.
Байдендин сапарынын максаттарынын бири Кытайдын Анголада жана анын тышында өсүп бара жаткан экономикалык таасирин чектөөгө аракет кылуу. Бирок Кытайдын олуттуу инвестициялары жана ар кандай өнүктүрүү сунуштары Вашингтондун бул мүмкүнчүлүктү бир нече жыл мурун жоготкондугун көрсөтүүдө.
Эки өлкө тең Африканын сейрек кездешүүчү минералдык ресурстарына жетүү үчүн атаандашууда. Кытай өзгөчө Африканын соода базарларын жана портторун пайдаланууга кызыкдар болсо, Вашингтондун региондогу максаттары демократиялык төмөндөөнүн алдын алуу жана аскердик, коммерциялык өнөктөштүктүн тармагын сактап калуу.
Инвестициялык боштуктар
Вашингтон Африкадагы көп сектордук инвестицияны илгерилетүүдө ар дайым кыйынчылыктарга туш болуп келген.
Өнөр жайдан айыл чарбага, экологиялык инвестициялардан энергетиканы каржылоого чейин Кытай Африканын келечектеги өнүгүү муктаждыктары үчүн негизги болгон тармактарга артыкчылык берүүнү улантууда. Кытай-Африка Кызматташтык Форуму (FOCAC) сыяктуу платформалар Африканын каржылоо муктаждыктарын Кытайдын өнүгүү колдоосу менен шайкеш келтирүүдө маанилүү ролду ойнойт. Ушундай жол менен Пекин өзүн Африканы модернизациялоонун лидери катары айырмалай алат.
Бул жерде Байдендин администрациясы экономикалык жактан жетишсиз. Энергетика тармагында Африкада кайра жаралуучу энергияга жетүүгө миллиондогон доллар убада кылды. Анткен менен континенттин энергетикалык инвестициялык суроо-талаптары өсүп жатканына салыштырмалуу инвестициянын көлөмү азайды.
Кытай болсо жашыл энергетика долбоорлоруна миллиарддаган доллар инвестиция салды жана жеңилдетилген насыяларды Африканын кыска мөөнөттүү өсүшүнө жардам берүү жолу катары эсептеди. Вашингтон бир нече жылдар бою Кытайдын карызы жана кредиттери тууралуу коңгуроо кагып келгени менен, карыздан кыйналган Африка экономикаларына чет элдик инвестициянын агымын көбөйтүү үчүн күрөшүп, аларды Кытайдын орбитасына түрттү.
Саясий белгисиздик Кытай менен эффективдүү атаандаштыкты ого бетер чектеди. Байден Анголага шайлоого 40 күн калганда барат. АКШнын мурдагы президенти Дональд Трамп бийликке кайтып келсе Байдендин 2025-жылга чейин 55 миллиард долларлык көп сектордук инвестицияны максат кылган Африка саясатынын негизги убадасы аткарылбай калышы мүмкүн. Ушул учурга чейин 44 миллион долларга жакын инвестиция салынды.
Трамп 2016-жылы Африкага баруудан баш тартып, таза энергияны каржылоону жана Африкага дипломатиялык жардам көрсөтүүнү дайыма төмөндөтүп келди. Трамптын Африкага билдирүүсү ачык эле: Африка тышкы саясаттын приоритети эмес.
Ал арада Кытайдын экономикалык таасири мындай чектөөлөрдү камтыбайт. Кытай өзүнүн ырааттуу соода саясатынын аркасында Сахаранын түштүгүндөгү Африканын эң маанилүү соода өнөктөшү бойдон калууда, Кытайдын төрагасы Си Цзиньпин ушул айда Пекинде өткөн FOCAC лидерлеринин саммитинде кийинки үч жылда Африкага дээрлик 51 миллиард доллар каржылоону убада кылган.
Африканын 53 өлкөсү менен тез-тез байланышып турган Кытай континентте бир миллион жаңы жумуш орундарын түзүү сыяктуу негизги саясий максаттарына жетүүгө жакындап калды. Африка менен Кытайдын ортосундагы эбегейсиз зор экономикалык өз ара аракеттенүүнү эске алынганда, Байден Пекиндин бул аймактагы негизги максаты "АКШнын Африка элдери жана өкмөттөрү менен мамилесин" солгундатуу деген божомолду жокко чыгарышы керек.
Бул перспектива АКШ-Африка мамилелерин өз артыкчылыктары боюнча баалоонун ордуна Кытайдын Африкадагы таасир орнотуу аракетине реакция кылуу каалоосун чагылдырат.
PGII жана "Бир алкак жана бир жол" демилгелери
Байдендин Луандага баруу чечими маанилүү.
Ангола АКШ колдогон Глобалдык инфраструктура жана инвестициялык өнөктөштүк (PGII) демилгесинин соода белгиси долбоору болгон Лобито коридорунда борбордук ролду ойнойт.
Коридордун максаты — Анголанын; Лобито порту Конго Демократиялык Республикасы (КДР) менен Замбиянын ортосундагы темир жол байланышын бекемдейт жана бул долбоор Кытайдын Африкадагы бир алкак жана бир жол демилгесине (BRI) каршы баланстын элементи катары сыпатталат.
Бирок, бул да абдан жакшы иштеген жок. Биринчиден Байден PGII алкагында кайсы өлкөлөр менен иштешерин барган сайын тандай баштады. Байдендин администрациясы Ангола, Конго, Танзания жана Замбия менен консультацияларды биринчи орунга койгону менен; BRI африкалык 52 өлкө менен активдүү иш алып барууда.
PGIIдин аймактагы жагымдуулугун арттыруу үчүн Байден Африканын батышындагы эскертүүлөрүн да чечиши керек. Буга Эритреяга, Түштүк Суданга, Суданга жана Зимбабвеге алардын социалдык өнүгүүсүн колдоо үчүн киргизилген “узак мөөнөттүү санкцияларды” алып салуу талаптары кирет.
Байден Африкага биринчи сапарында АКШнын өнүгүү приоритеттеринен четте калган мамлекеттерге көңүл бурганы туура болмок. Талаштуу санкцияларга каршы конкреттүү позиция Африка Биримдигинин (АУ) мамлекеттеринин ичинде көбүрөөк ишенимге ээ болуу жана Америка Кошмо Штаттары Африка континентиндеги “жалпы” чакырыктарды чечүүгө олуттуу экенине ынандыруу үчүн да маанилүү.
Африка Биримдиги региондогу өнүгүү приоритеттерин жана экономикалык интеграциянын келечегин калыптандырууда чечүүчү ролду ойнойт. Ошондой эле Вашингтон да; экономика, азык-түлүк коопсуздугу, саламаттыкты сактоо, климат жана жакшы башкаруу боюнча АКШ-Африка кызматташтыгын тереңдетүү үчүн Африка Биримдигине таянат.
PGII үчүн экинчи чектөө - континенттер аралык байланыш жана энергетикалык инфраструктура. Экөө тең обочолонгон чөйрөдө өнүгө албайт.
Вашингтон PGIIнин аймактык энергетика жана глобалдык соода күн тартибинин борборуна эң начар өнүккөн африкалык мамлекеттерди коюшу керек. Лобито коридору эл аралык сооданы жана Анголанын порту аркылуу пайдалуу кендерге жетүү мүмкүнчүлүгүн караштырса да, башка африкалык мамлекеттер үчүн пайдалуу кендерди жеткирүү чынжырынан тышкары чектелген пайдаларды берет.
Бул PGII үчүн стратегиялык алсыздык, анткени транспорттук байланыш негизинен Африкадагы маанилүү минералдарга жетүүгө багытталган. Вашингтон BRI менен жогорку ылдамдыктагы темир жолдор, портторду өнүктүрүү, көп транспорттук транспорт тармактары жана энергетикалык өндүрүш инфраструктурасы аркылуу атаандаштыкты кеңейтүүнү чечпесе, экономикалык таасирди өзүнүн пайдасына буруп, Кытайдын көптөгөн стратегиялык өнөктөштөрүн орбитасына алып чыгуу кыйын болот.
АКШнын Африкадагы көп секторлуу инвестицияларынын жана инфраструктуралык сунуштарынын чектөөлөрүн эске алганда, Байдендин Анголага сапары Кытайдын таасирин күчөтүү аракеттерине таасир этпейт.
Бул, өнүгүү кызматташтыгынын бир нече африкалык өлкөлөр менен гана чектелип калган ресурстарга бай өлкөгө баруу үчүн көптөн берки убаданы аткарууну билдирет.
